روش تحقیق نیمه تجربی
در تحقیقاتی كه برای محقق امكان كنترل یا دستكاری كامل متغیر یا متغیرهای اثرگذار (مستقل) وجود نداشته باشد، او می‌كوشد تا با شناسائی متغیرها و گسترش آگاهی‌های لازم روش خود را در انجام تحقیق به روش تجربی نزدیكتر سازد.
به عبارت دیگر، با آنكه در بسیاری از موقعیت‌های طبیعی- اجتماعی نمی‌توان متغیرهای موجود در حوزه تحقیق را كاملاً كنترل كرد، اما محقق می‌تواند از یك روش تحقیقی كه به روش تحقیق تجربی شبیه است برای بررسی و مطالعه موقعیت مذكور استفاده كند.
یعنی موقعیت‌هائی وجود دارد كه اگرچه محقق برای مطالعه آنها نمی‌تواند خصوصیات تحقیق تجربی مانند: « چه عواملی در چه هنگامی متأثر از چه میزان متغیر ویژه در حوزه تحقیق بوده‌اند؟» را تعیین كند، یا در موقعیت تحقیق امكان گزینش تصادفی را فراهم سازد، اما می‌تواند برای بررسی و مطالعه موقعیت، از روشی بنام « روش تحقیق نیمه تجربی» استفاده نماید.
واژه «نیمه تجربی » برای اولین بار در فرهنگ علوم تربیتی و رفتاری در سال 1957 بوسیله کمپین معرفی شد؛ و انگیزه این ابداع شاید برای نامناسب بودن تحقیق آزمایشی (تجربی) برای بررسی و مطالعه انسانها در موقعیت‌های طبیعی باشد.
زیرا اگر موقعیت تجربی و مورد مطالعه كاملاً تحت كنترل قرار بگیرد و آزمودنی هم انسان باشد به ندرت از او رفتار واقعی سر می‌زند. محقق می‌كوشد در تحقیقات نیمه‌تجربی كه در آنها امكان كنترل یا دستكاری كامل متغیر یا متغیرها وجود ندارد، شناسائی هرچه بیشتر این متغیرها و گسترش آگاهی لازم در این زمینه روش خود را به روش تحقیق تجربی نزدیك كند.
در واقع در روش تحقیق نیمه تجربی (غیرآزمایشی) محقق روابط بین متغیرهایی كه خود آنها را دستكاری نكرده است و بگونه‌ای در گذشته اتفاق افتاده‌اند مورد بررسی و مطالعه و تاثیر آنها را بر متغیرهای مورد نظر مورد مشاهده قرار می‌دهد.
روش تحقیق نیمه تجربی یك مطالعه تجربی نظامدارد است كه محقق نسبت به متغیرهای اثرگذار (مستقل) كنترل مستقیم ندارد، زیرا آنها قبلاً رخ داده‌اند یعنی درگذشته اتفاق افتاده و هم‌اكنون مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. و یا اینكه در حال مشاهده هستند، بدون دخالت و بدون دستكاری، نتیجه مورد بررسی قرار می‌‌‌‌‌‌‌گیرند بنابراین محقق در تحقیق نیمه تجربی متغیرها را آنگونه كه هستند مورد مطالعه و مقایسه قرار می‌دهد. و می‌توان نمونه‌هائی را كه روش تحقیق نیمه تجربی برای آنها مناسب است به شرح ذیل بیان نمود:
(1) بررسی و مطالعه تاثیر تمرینهای پراكنده در مقایسه با تاثیر تمرینهای مداوم در فراگیری و حفظ فهرستی از لغات انگلیسی كه در 3 كلاس سال دوم دبیرستان مروی تهران در سال 1386 تدریس می‌شود، بدون اینكه قادر باشیم دانش‌آموزان را به طور تصادفی به روشهای مختلف تمرین تقسیم كنیم، یا زمان تمرین آنان را زیرنظر بگیریم.
(2) بیشتر مطالعات و بررسیهائی كه در زمینه مشكلات و مسائل اجتماعی صورت می‌گیرد و اغلب كنترل یا دستكاری متغیرها مقدور نیست، از جمله بررسی و مطالعه جرم و جنایت، آشوبها، اعتیادها، توزیع مواد مخدر، خودفروشی‌ها و ….
1- ویژگی‌های تحقیق نیمه تجربی:
الف- تحقیقات نیمه تجربی معمولاً در شرایط واقعی و حقیقی اجتماعی بكار می‌رود در این شرایط و موقعیت‌ها، امكان كنترل تمامی متغیرها وجود ندارد. محقق سعی می‌كند تا حد امكان استثناها و محدودیت‌ها و عوامل عدم كنترل در تحقیق را شناسایی كرده و آنها را مورد ارزش‌یابی قرار دهد. و احتمالاً محقق فقط می‌تواند بعضی از آنها را كنترل كند، شناخت عواملی كه در میزان ارزش روائی داخلی و خارجی تحقیق اثر دارد، دقت زیادی می‌طلبد.
ب- در اكثر تحقیقات تجربی (آزمایشی) هنگامی كه آزمودنیها افراد آدمی هستند، از نوع تحقیقات نیمه تجربی استفاده می‌شود.
تشخیص تفاوت بین تحقیق تجربی و نیمه تجربی، بسیار ظریف و حساس است و این تشخیص به ویژه وقتی آزمودنیها انسان باشند، حساس‌تر می‌گردد زیرا مطالعه‌ای از نوع مطالعات تجربی تحقیقی در شرایط واقعی انسانها كاری بس دشوار است.
2- مراحل مختلف تنظیم تحقیق نیمه تجربی:
مراحل تنظیم تحقیق نیمه‌تجربی عیناً نظیر مراحل تنظیم تحقیق تجربی است.
اما محقق باید در این دست از تحقیقات، در شناخت و تعیین محدودیت‌ها و متغیرهای ناخواسته موجود در حوزه تحقیق دقت فراوان مبذول دارد و آنها را در طرح تحقیق خود در قسمت محدودیت‌ها ذكر كند.
نویسنده : استاد مروت آزاد بخت
